سرطان نامی است که به مجموعه بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که از تکثیر مهار نشده یاخته‌ها پدید می‌آیند. سلول‌های سرطانی از ساز و کارهای عادی تقسیم و رشد سلول‌ها جدا می‌افتند. علت دقیق این پدیده نامشخص است ولی احتمال دارد عوامل ژنتیکی یا مواردی که موجب اختلال در فعالیت سلول‌ها می‌شوند در هسته سلول اشکال وارد کنند، مانند مواد رادیواکتیو، مواد شیمیایی و سمی یا تابش بیش از حد اشعه‌هایی مانند نور آفتاب در یک جاندار سالم، همیشه بین میزان تقسیم سلول، مرگ طبیعی سلولی و تمایز، یک تعادل وجود دارد.

ژنتیک سرطان   

تومورها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

تومورهای بدخیم: تومورهایی که قابلیت تهاجم metastasis)) را دارند و  می‌توانند از سدهایی که به طور طبیعی برای جدا نگه‌داشتن سلول‌ها وجود دارد عبور کنند و در جاهای دیگر غیر از بافت اصلی مستقر شوند.

مراحل مختلف سرطان (Cancer Staging )  

بدخیمی شدن سرطان‌ها با پشت سر گذاشتن مراحلی (Stages) توسط سلول‌های سرطانی صورت می‌گیرد که توسط سیستم نام گذاری رومن نامرال (Ruman numeral) به پنج مرحله تقسیم شده است.

Stage0  : به این مرحله Carcinoma in situ  نیز می‌گویند که در آن سلول سرطانی توسط سلول‌های نرمال پوشیده شده است و تهاجمی ندارد 

Stage 1 : در این مرحله سرطان به یک قسمت از بدن محدود شده است و اگر به اندازه کافی کوچک باشد می‌توان توسط جراحی تومور را برداشت ( مرحله Localized)    

Stage 2: در این مرحله سرطان پیشرفت کرده است ولی همچنان در محل خود قرار دارد ( مرحله Early Locally advanced).   

Stage 3: تفکیک آن از Stage2  بسته به نوع سرطان صورت می‌گیرد ( مرحله Late locally advanced)

Stage 4: در این مرحله سلول‌های توموری توانایی جابجایی به بقیه قسمت‌های بدن را دارند ( متاستاز) (مرحله Metastasized)

تکامل کلونی (Clonal Evolution)

در هر مرحله از پیشرفت تومور، بعضی سلول‌ها دچار تغییرات ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی بیشتر شده و بدین صورت نسبت به شرایط نامساعد محیط تومور (کمبود اکسیژن

این سلول‌ها نسبت به سلول‌های اطراف خود، قدرت تکثیر و مقاومت به آپوپتوز بالاتری دارند. در نهایت توده توموری ایجاد شده عمدتا از منشا این سلول‌ها خواهد بود که به این فرآیند تکامل کلونی می‌گویند  

امروزه مشخص شده سرطان‌ نتیجه نهایی  تجمع ژن‌های جهش یافته ارثی و سوماتیک در 3 گروه از ژن‌های مهم است که به آن‌ها    

Critical Genes می‌گویند و عبارتند از:             

ژن‌های پروتوانکوژن: همان انکوژن‌های سلولی هستند که در سلول وظیفه پیشبرد تقسیم سلولی را بر عهده دارند. امروزه اعتقاد بر این است که انکوژن‌های ویروسی از پروتوانکوژن‌ها منشا گرفته‌اند فقط با این تفاوت که اینترون‌های خود را در ویروس از دست داده‌اند. جهش‌هایی که در این ژن‌ها سبب بروز سرطان می‌شود جهش‌های کسب عملکرد ( Gain of function) هستند چون این ژن‌ها مسؤول تحریک تقسیم سلولی هستند. مانند RAS,MET,TRK,MAS,RET و ...

-      ژن‌های سرکوبگر تومور ( Tumor Suppressor) : این ژن‌ها در شرایطی که DNA   آسیب ببیند موجب توقف تقسیم سلولی می‌شوند. بنابراین جهش‌های باخت عملکرد  (Loss of function) در این ژن‌ها سبب تقسیم بی رویه سلول‌ها و بروز سرطان می‌شود مانند: TP53,RB

-     ژن‌های تعمیر ناهم خوانی DNA  (Missmatch repair= MMR): این ژن‌ها نیز سبب ترمیم جفت شدگی ناجور بازها درDNA  می‌شوند و جهش در این دسته از ژن‌ها سبب بروز برخی سرطان‌ها می‌شود. مانند ژن‌های MSH.MLH,PMS    

پروتوانکوژن‌ها در طول تکامل بسیار حفاظت شده‌اند و نقش مهمی در تنظیم چرخه سلولی و انتقال سیگنال دارند و بسیار شبیه انکوژن‌های ویروسی هستند. تعداد محدودی از DNA ویروس‌ها با انواع خاصی از تومورهای انسانی رابطه دارند.  

RNA رتروویروس‌ها سبب ترانسفورماسیون سلول‌ها در محیط کشت می‌شود.  

مثال‌هایی از ویروس‌های سرطان زا